Fındıkta aflatoksin, Aspergillus flavus , Aspergillus parasiticus ve Aspergillus nomius fungus türleri tarafından meydana getirilen, insan ve hayvanlarda son derece zararlı, kronik zehirlilik gösteren, kanserojen sekonder metabolitlerdir. Aflatoksin ürünün kalitesini düşürdüğü gibi ihracatını da etkileyen en önemli faktördür.

Aspergillus cinsine ait türler çok çeşitli ortamlarda ve çok farklı çevre koşullarında yaşayabilirler. Toprakta, havada ve organik bitki materyalinde bol miktarda bulunur. Kabuklu fındıkta aflatoksin üreten küflerin gelişmesi ağaçta başlamakta, hasat işlemleri boyunca artmaktadır. Hasattan itibaren kurutma işleminin gecikmesi, uygun olmayan koşullarda bekletme, depolama gibi aşamalar küf gelişmesi ve aflatoksin oluşumunu hızlandırmaktadır. Bu fungusların üründe gelişip toksin oluşturması bazı fiziksel, kimyasal ve biyolojik faktörlere bağlıdır.

Nem, fungusların gelişimi için gerekli olan temel ihtiyaçtır. Bu nedenle kurutma ve meyvedeki su oranının düşürülmesi fungal faaliyetlerin durdurulması için en geçerli yoldur. 0,70 su aktivitesi ürünlerin kurutulma yeterliliği yönünden pratik bir sınır olarak kabul edilmektedir. Hızlı kurutma ile fungusun gelişmesi ve toksin oluşturması için gerekli nem ve zamanın bırakılmaması toksin oluşumunu engeller.

Kurutulmuş ürünün yeniden ıslanması da toksin oluşumunda önemli bir faktördür. Kurutulmuş ürünün plastik torbalara veya depolara konması buralarda meydana gelen büyük sıcaklık değişimi sonucunda depo veya torba yüzeyinde nem yoğunlaşmasına ve hızlı bir fungal gelişmeye neden olarak toksin oluşumu ile sonuçlanır. Ortamın nispî neminin yüksek olması da üründe benzer etki oluşturabilmektedir. Ancak kontrollü atmosfer şartları fungal gelişmeyi azaltmaktadır. Kızışma problemi genelde sağlıksız depolamada ürünün sıcaklığının artmasına ve fungusun toksin oluşturmasına neden olabilmektedir. Uygun depolama koşullarında, yığının uygun kurulukta ve yükseklikte olmasına rağmen, yığına çok az miktarda da olsa daha yüksek nem oranına sahip ürünün karışması kızışmaya neden olabilir.

Depolama ortamındaki karbondioksit (CO2) miktarı, belli bir limitin üzerine çıktığında toksin oluşumu ve fungusların gelişimini engelleyici yönde etkilemektedir. Bu nedenle yaş ürünün kontrollü atmosfer koşullarında depolanması fungusun gelişimini azaltır. Toksin oluşturan fungusların aerobik olması nedeniyle oksijen (O2) azalması da fungal gelişimi ve toksin oluşumunu azaltmaktadır.

Biyolojik faktörlerin başında bitki stresi gelmektedir. Stres altındaki bitki fungal enfeksiyonlara çok daha hassas hale gelmektedir. Bunların içinde en önemlisi kuraklık stresidir. Ayrıca zararlı böcekler gerek taşıyıcı olarak ve gerek stres nedeni olarak toksin yapıcı fungusların faaliyetinde arttırıcı bir rol oynamaktadır.

Aflatoksin oluşumunun önlenmesi amacıyla hasat öncesi, hasat sırasında ve hasat sonunda çeşitli önlemler alınmalıdır.

Hasat Öncesi Dönem

• Bahçeler tesis edilirken fındık ocakları arasında gerekli mesafe bırakılarak bu sayede hava akımına olanak verilerek fungusların gelişimi engellenmelidir.
• Engebeli arazilerde sağlıklı kök gelişimi, toprak kayması ve su kaybının önlenebilmesi, zirai mücadelenin rahatça yapılabilmesi için teraslama yapılmalıdır.
• Yaprak ve toprak analizlerine göre uygun gübreleme; ocak içinde yeterli güneşlenme ve hava sirkülâsyona olanak veren bir budama yapılmalıdır.
• Kurak geçen dönemlerde uygulanabilecek bahçelerde ağacın stresini azaltmak amacı ile sulama yapılmalı, ancak suyun fındık veya yapraklarla teması engellenmelidir.
• Hastalık, zararlı (özellikle fındık kurdu ve fındık yeşil kokarcası ile) ve yabancı otlarla mücadele edilmelidir. Özellikle hasat öncesi bahçe altı temizliğinin yapılması ve bitki artıklarının bahçeden uzaklaştırılması fungusun ürüne bulaşmasının önlenmesi açısından önemlidir.

Hasat Dönemi

• Erken hasattan kaçınılmalı, hasat zamanının belirlenmesi için gerekli kriterlere dikkat edilmelidir. Özellikle üründe nem oranı % 30’un altına düştüğünde hasada başlanmalıdır.
• Bahçede birden fazla çeşit varsa bunlar olgunluk sırasına göre ayrı ayrı hasat edilmelidir
• Fındıklar, dallar silkelenerek toplanıyorsa arazinin uygun olduğu yerlerde fındıkların yere düşmesini engelleyecek örtü veya benzeri malzemeler kullanılmalıdır. Hasat için fındıkların olgunlaşıp yere düşmesi bekleniyorsa bu durumda fındık bahçelerine kesinlikle hayvanların girmesi engellenmeli ve fındığın düşeceği zemin temiz tutulmalı, uzamış otlar kesilmelidir. A. flavus/parasiticus sporları toprağa yakın havada ve çürümüş maddelerde daha yoğun olduğundan, bulaşma riskini azaltmak için fındıklar yere düştükten sonra mümkün olan en kısa sürede toplanmalıdır.
• Taşıma sırasında fındıklar için hava alabileceği temiz çuvallar kullanılmalıdır.
• Hasat edilen fındık bahçede bırakılmadan aynı gün içinde kurutma yerlerine getirilmeli ve yığın yapılmadan kademeli olarak kurutmaya alınmalıdır.

Hasat Sonrası Dönem

• Hasat sonrası işlemler aflatoksin gelişiminde en kritik aşamalardır. Bu nedenle soldurma ve kurutma işlemlerinin en kısa sürede gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
• Zuruflu fındıklar toprakla temas ettirilmemeli, yağmurdan korunmalıdır. Yağmura karşı kullanılan naylon vb. örtüler fındıkla temas etmeyecek ve hava sirkülasyonunu sağlayacak şekilde 30-40 cm yükseklikten çardak şeklinde örtülmelidir.
• Harmana getirilen fındıklar uygun zeminde 10-15 cm kalınlığında serilerek 2-3 gün güneşte soldurularak patoza verilmelidir. Patoz işleme sırasında kırılmaları önlemek için çeşitlere uygun elek kullanılmasına dikkat edilmelidir.
• Tane haline getirilen fındıklar en fazla 5 cm kalınlığında serilerek 1-2 saat arayla tırmıkla karıştırılarak kurutulmalıdır. Patozdan yeni çıkan fındıklar basit kurutma makinalarıyla 20-25 saatte kurutulabilir. Ancak kurutma sıcaklığı 40°C’yi geçmemelidir.
• Kurutma zemini ve kurutma süresinin kısaltılması aflatoksin oluşumu yönünden çok önemli olup; kurutma işleminde toprak zeminler kullanılmamalı, kurutma
  sistemi olarak ayaklı kerevetlerin kullanılması tercih edilmelidir.
• Beton zeminde kurutma yapılacaksa fındıklar jüt veya bez tente üzerine serilmelidir. Tam olarak kuruyan (nem oranı kabuklu fındıkta %12’yi, iç fındıkta %6’yı geçmemelidir) kabuklu fındıkların içindeki patozun kırdığı iç fındıklarla yabancı maddeler, boş fındıklar, toz, toprak veya zuruf parçaları ayıklanmalıdır.
• Kuruyan fındıklar havanın serinlediği sabahın erken veya akşamın geç saatlerinde, fındık soğuduktan sonra jüt çuvallara konularak; depoda ayaklı ızgaralar üzerinde, yüksek yığınlar oluşturmadan muhafaza edilmelir (Şekil 1d).
• Depolama amaçlı kullanılan alanlar temiz ve kuru olmalı, küf gelişimini önlemek amacı ile ortam bağıl nemi %70’in altında tutulacak şekilde kontrol edilmelidir. Yağmur ve su sızıntılarından zarar görmesi engellenmelidir. Eğer mümkünse depo sıcaklığı 0-10°C arasında tutulmalıdır.
• Depoda kemirgen ve zararlı böceklere karşı önlem alınmalı, böcek ve küf seviyesini minimize etmek için ruhsatlı insektisit veya fungusitlerle mücadele edilmelidir.

Ekler

İndirilebilir Ekler İndirmeyi Başlat

Kaynaklar

Bu makale, T.C. GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI’ndan alınmıştır. İçerikte hiçbir değişiklik yapılmamıştır.

Orijinal Makale

Dr. Kibar AK, Ebru GÜMÜŞ, Dr. Arzu SEZER, Çiğdem BULAM KÖSE, Dr. İlyas DELİGÖZ, Abdullah BALTACI, Ömür DUYAR, Ümit ESER, Nagehan ÇİL TURGUT, Demet ÇELİK ERTEKİN, Dr. Aynur KARAHAN, Dr.Vildan BOZKURT, Dr. Arzu AYDAR (2017). Fındık Entegre Mücadele Teknik Talimatı. Ankara: T.C. GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI