• Âlem: Plantae
• Bölüm: Magnoliophyta
• Sınıf:Magnoliopsida
• Takım: Lamiales
• Familya: Lamiaceae
• Cins:Thymus, Thymbra, Origanum, Coridothymus, Satureja

Kökeni ve Yayılışı

   Kuzey Batı Akdeniz Bölgesi, Portekiz’den itibaren İtalya ve Yunanistan’a kadar uzanan saha Thymus, Origanum, Thymbra, Coridothymus ve Satureja cinslerinin gen merkezi olarak bilinmektedir.

    Ancak bugün Orta ve Kuzey Avrupa’dan Norveç’e kadar olan alanda ayrıca Kuzey Amerika’da tarımı yapılmaktadır. Özellikle Güney Fransa, İtalya ve Rusya’da geniş alanlar kaplamaktadır. En önemli ihracatçı ülkeler ise İspanya, Portekiz, Fransa ve Yunanistan’dır.

Thymus

Asya ve Avrupa'da çok sayıda formları vardır.Bitki az veya çok yatık sürgünlere sahiptir.Taç yapraklar pembeden kırmızıya kadar değişir.Uçucu yağ miktarı % 0.1- 0.9 oranındadır.Uçucu yağ bileşiminde  Cyneol ve linalool fazladır.

Origanum

Kökeni Akdeniz bölgesidir. Yapraklar kalp şeklinden oval şekle kadar değişir.Kenarları hafif dişlidir.Yapraklarda çok sayıda salgı tüyü bulunur.

Botanik  Özellikleri

• Kekik daima yeşil kalan, yarı çalımsı, odunumsu, çok dallanan ve dalları yukarı doğru kalkık durumda olan bir bitkidir.
• Bitki boyu 20-40 cm olup dalların üst kısımları gri-kadife tüylüdür.
• Çiçek düğme şeklinde ve yuvarlağımsıdır.
• Çanak yapraklar iki dudaklı olup, üst dudakta 3 uç bulunmaktadır ve bunlar tüysüzdür. Alt dudak ise uzun ve 2 uçludur.

 İklim ve Toprak İstekleri

• Akdeniz iklimine sahip yerlerde iyi gelişme gösterir. Sıcağı seven bir bitkidir. Fide dönemi ve ilk dikim yılı dışında soğuklara da dayanıklıdır.
• Hemen her toprakta yetişmekle beraber, tınlı-killi allüvial toprakları tercih eder. Kumlu topraklar yetiştiricilikte uygun değildir.

Toprak Hazırlığı

Özenli toprak işlemenin bitki gelişmesine olumlu etkisi vardır. Kekik tarımı yapılacak arazideki ön bitki hasat edildikten sonra anız bozulur ve tarla sonbaharda 15 ile 20 cm derinlikte sürülür. İlkbaharda ise fide dikiminden önce 10-15 cm derinlikte yüzlek sürüm yapılır. Ardından, diskaro ve rotavatör gibi toprak işleme aletleri ile toprak hazırlanır.

Üretim Tekniği

Kekik hem vejetatif hem de generatif organları ile üretilebilen bir bitkidir. Bu özelliği ıslah çalışmalarında araştırıcılara geniş olanaklar sağlamaktadır.

Yabancı Ot Kontrolü

Kekik üretiminde en önemli problem yabancı ot kontrolüdür. Yabancı bitkilerden arındırılmış iyi bir kekik tarlasına sahip olmak için dikim öncesi tarlayı yabancı otlardan temizlemek gerekir. Vejetasyon döneminde çıkan yabancı otları ise genel olarak mekanik yöntemle, çapalama ve elle yolma ile yok edilmelidir.

Sulama

 Kekik kurak koşullara dayanıklıdır. Sulama yapılmadan kurak aylarda da yaşamını devam ettirebilir. Ancak yüksek verim elde etmek için yaz aylarında sulanmalıdır. Böylece vejetasyon dönemi boyunca birden fazla biçim yapılabilir. Sulama sayısı toprak ve iklim koşullarına bağlıdır. Her biçimden sonra ve çiçeklenme döneminde sulama yapılmalıdır. Yaz aylarında haftada bir sulama yapılabilir. Sulama yöntemi; karık, damlama yada yağmurlama sulama şeklinde olabilir. Fide dikiminden sonra yağmurlama sulama iyi sonuç vermektedir.

Gübreleme

Kekiğin çok yıllık olması her yıl birden fazla biçim yapılması ve kaldırılan bitki aksamının çokluğu topraktan fazlaca besin maddesi kaldırdığını göstermektedir. Kekikte azotlu gübrenin verimi arttırıcı etkisi vardır. Ayrıca gübrenin ikinci yıldan itibaren drog herba miktarında da arttırıcı etkisi vardır(8).

Azotlu gübre iki ya da üç defada verilmelidir. Birinci gübre ilkbaharda, ikinci gübre ilk hasattan sonra, üçüncü ise ikinci hasattan sonra verilmelidir. Dikimde ve ilkbaharda fosforlu gübre uygulaması da önerilmektedir.

Hasat

• Kekik çok yıllık bir bitki olduğundan her yıl birkaç kez biçim yapılabilir. İlk dikim yılında fideler tarlaya erken şaşırtılmış ise bir biçim alınabilir. Daha sonra ise yılda iki yada üç kez biçim yapılabilir.
• Biçim zamanı kaliteli ürün için çok önemlidir. Genel olarak çiçeklenme döneminde hasat yapılmalıdır.
• Hasat toprak seviyesinden 5-6 cm yükseklikten olmalıdır. Dipten yapılacak hasatlar daha sonra bitki gelişimini geciktirip, verimi düşürmektedir.
• Hasat elle ya da biçim makinaları ile gerçekleştirilebilir.

 

Kurutma

 Biçilen kekik fazla su içerir. Bekletilirse kızışmalar sonucu kalite bozulur. Bu nedenle biçimden sonra hemen kurutulmalıdır. Doğal koşullardaki kurutmada özel hazırlanan kurutma alanlarına biçilen kekiği 15-20 cm kalınlıkta yayılır. Belirli aralıklarla alt üst edilerek kurutma sağlanır. Yapay kurutma ise, kurutma tesisine göre farklı olabilir. Ancak kurutmada sıcaklık 30-35 ̊C olmalıdır. Kekik uçucu yağ içerir, 40 ̊C yi geçen sıcaklıklar uçucu yağda büyük kayıplara yol açmaktadır.

VERİM

• Örneğin Ege bölgesi koşullarında yapılan araştırmalarda,
•  Toplam yeşil herba verimi 2632.49 ve 2808.13 kg/da,
•  Ortalama drog herba oranı % 36.62 ve % 42.31, toplam drog herba verimi 912.16 ve 1074.53 kg/da,
• Toplam drog yaprak verimi 539.24 ve 676.95 kg/da,
• Toplam kuru madde verimi 831.16 ve 1016.30 kg/da,
• Toplam uçucu yağ verimleri 23.98 ve 21.79 (lt/da) olarak tespit edilmiştir.

Kekiğin Etken Maddeleri

• Kekik yapraklarında büyük  oranda eterli uçucu yağ başta olmak üzere, timol, carvacrol, borneol, cymol, pimen, tanen ve flavon vb. maddeler bulunmaktadır.
• Uçucu yağlar bitkilerde oluşan, su buharıyla uçabilen, oda  sıcaklığında çoğunlukla sıvı, ekstraksiyon veya su buharı distilasyonu ile elde  edilebilen, genellikle renksiz veya açık sarı renkli, bulunduğu bitkiye özgü kuvvetli kokulu ve yakıcı lezzetli, çok sayıda bileşenden oluşmuş doğal ürünlerdir. Uçucu yağ genellikle bitkilerden, su buharı distilasyon yöntemiyle elde edilir ve bitkinin yetiştiği ülkeye göre ortalama uçucu yağ verimi % 0.5-3 arasındadır.

 

Kullanım Alanları

Sinir sisteminde, astım, bronşit, verem ve diğer hastalıklarda, solunum yollarını steril etmekte, düşük tansiyonu normal hale getirmede, kansızlıkta, iştah açmada, hazım zorluğunda, sindirim sistemi rahatsızlıklarında ve soğuk algınlığı gibi rahatsızlıklarda tıbbi olarak kullanılmaktadır. Bunlarla birlikte bedeni kuvvetlendirir, kalp çarpıntısını keser ve kandaki şeker miktarını azaltır.

Timol ve karvakrol tıbbi olarak, dahilen safra artırıcı ve kurt düşürücü, haricen ise antiseptik olarak kullanılır. Dahili olarak günde 2-3 damla, bir şeker parçası üzerine damlatılarak kullanılır.